کد مطلب:32242 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:16

گنجینه پرسمان » اعتقادات

با توجه به آية 34 سوره مباركه بقره كه پس از اشاره به آفرينش نخستين انسان و سجده نكردن شيطان بر او، آمده است: شيطان از گروه كافران گرديد. آيا ميتوان گفت شيطان نخستين كافر بوده است؟

1. در آيه شريفه، سخن از ابليس است، نه شيطان. بايد توجه داشت كه شيطان، اسم جنس است كه هم ابليس و هم ساير شياطين را شامل ميشود. در اين آيه، از ابليس، سخن به ميان آمده است، و او، همان شيطاني است كه حضرت آدم را به گمراهي كشاند.

2. پيشينة پيدايش موجودات مختار، مشاهده چنين عصياني عملي در برابر فرمان الهي نيست; از اين رو ميتوان پاسخ به پرسش شما را مثبت ارزيابي كرد; نتيجه آن كه شيطان، نخستين كافر است.

3. درباره چگونگي كفر ابليس، مفسّران قرآنكريم، ديدگاههاي گوناگوني را مطرح كردهاند:

الف ـ درباره آية وَ كَانَ مِنَ الْكَـَفِرِين ميگويند: او كافر شد، نه آن كه از كافران بود; درست مانند اين آيه شريفه كه درباره فرزند حضرت نوحغ ميفرمايد: فَكَانَ مِنَ الْمُغْرَقِينَ ;(هود،43) پس از غرقشدگان گرديد.(تفسير مجمع البيان، طبرسي، ج 1، ص 165، مؤسسة الاعلمي للمطبوعات.)

ب ـ اين كه آيا كفر و شرك، امري مربوط به قلب، انديشه و عقيده است، يا عملكرد و رفتار انسان را نيز در بر ميگيرد، برخي آن را هم به دل و هم به رفتار منسوب ميكنند، چرا كه ابليس، گويا از نظر عقيده، مشكلي نداشت، و تنها در عملكرد و رفتار خود; يعني سجده به آدم، از دستور خداوند سرباز زد و همين موضوع سبب كفرش شد. در اين رويكرد، هم مخالفت عملي و هم خلجان و آشفتگي در عقيده، سبب كفر ميشود.

برخي ديگر بر اين باورند كه به حساب آوردن رفتار به عنوان نشانه كفر، سخني بي اساس است; زيرا عملكرد آگاهانه و آزادانة انسان، نشانگر انديشه و عقيدة اوست; براي نمونه، در مورد فردي كه در برابر بت سجده ميكند، شايد بتوان گفت، خوداين رفتار، نشانه كفر او نيست، ولي از آن جا كه رفتار مزبور، حاكي از انديشة بي اساس و منحطّ او ـ يعني عقيده به خدا بودن بت ـ است; از اين رو، عمل وي كفر محسوب ميشود.

در ارزيابي اقدام ابليس نيز بايد گفت: عمل وي از نوع دوم به حساب ميآيد، چرا كه با تصريح قرآن به كفر او، درمييابيم كه او از اصل و اساس، به خداوند ايمان نداشت، وگرنه از او نافرماني نكرده، به سركشي، خودكامگي و شرارت روي نميآورد.(همان.)

تعبير كَانَ مِنَ الْكَـَفِرِين، نشان ميدهد كه او، از پيش از اين فرمان نيز، حساب خود را از مسير فرشتگان و اطاعت فرمان خدا جدا كرده و فكر استكبار را در سر ميپروراند، و شايد به خود ميگفت، اگر دستور خضوع و سجده به من داده شود، قطعاً اطاعت نخواهم كرد. جمله مَا كُنتُمْ تَكْتُمُونَ ; آن چه را كه كتمان ميكرديد. نيز ممكن است به همين معنا اشاره داشته باشد.(تفسير نمونه، آيت اللّه مكارم شيرازي و ديگران، ج 1، ص 183، دارالكتب الاسلامية.)